بوگون “کیریم تاتارلاری” آدی وئریله ن بو خالقین ترکیبی؛ دوشونولدوغو کیمی بیر سویدان و تک بیر کؤچله کیریم یاریم آداسینا گلمیش اولان تک پارچا سوی دئییلدیر. چوخلو اینسانلار و قایناقلارا گؤره کیریم تاتارلاری, اون اوچونجو یوزایللرده چنگیزخانین اوردوسونون, قارا دنیزین قوزئیینده کی اؤلکه لری و دوغو آوروپانی باسماسی ایله بو یاریم آدادا یئر آلان مغول سویو بیلینیر و یا باشقا بیر آچیقلامالاردا “تاتار” آدینین گئچمیشده و گونوموزده باشقا یئرلر و خالقلارادا سؤیله نیلمه سینی – اؤرنه ک: تاتاریستان جمهوریتی-گؤز اؤنونه آلاراق, کیریم تاتارلاری دا اونلارین بیر قولودور دیینلر ده وار. تاریخی اولایلارین کسینلیکله بو توپلومون وار اولوشو و یاریم آدادا یئرلشمه لرینده جیددی بیر رول اوینادیغی گؤزدن قاچیریلماز اولدوغو حالدا بوگونکو کیریم تورک تاتارلارینین ائتنیک, لیگوستیک (دیل بیلیمی), کولتوره-ل و تاریخی اؤزللیکلرینی بئله راحات شکیلده ایضاح ائتمه ک مومکون دئییل. بونلارا باخاراق بو گونکو کیریم تورکلرینین اؤزللیکلرینی اله آلاراق بو خصوصدا دها دوغرو بیر سونوجا وارا بیلمه ک مومکون اولا بیله ر.
کیریم تورک تاتارلارینین هامیسی سنی مسلمان و حنفی مذهبینه باغلیدیرلار. بو تورکلرین دانیشدیغی بوتون لهجه لر تورک دیلیندندیرلر. بورادا آلتی چیزیلمه سی گره که ن قونو, ” کیریم تاتارجاسی” آدیلا تانینمیش و آدلاندیریلان تک بیر لهجه نین اولماماسی دیر. یانی ” کیریم تاتارجاسی” دییه تک بیر لهجه یوخدو. گنللیکله کیریمدا دانیشیلان لهجه لر اوزون زاماندان بری فرقلی آما عینی زاماندا بیربیرنه بنزه ر و یاخین تورکجه دیرلر. ۱۹۴۴ نجو ایلده بویوک سورگوندن اؤنجه کیریمن گوئنی ساحیلی بویو کی ” یالی بویو” آدیلا مشهوردو؛ اوغوز لهجه سی ایله دانیشیردیلار و “چول ” آدی ایله تانینان قوزئی طرفلرده قبچاق شیوه لرینه یاخین بیر طرزده دانیشیردیلار. دیگر قیسیملاردا دا گنللیکله اوغوز–قبچاق شیوه لرینین قاریشیمی بیر لهجه ایله دانیشمالار دوام ائدیردی. بونلاردان داها آرتیق اؤزللیکلر و تاریخی آرخیولر و آنکئتلره دا دایاناراق دئمه ک اولار کی بو توپلومون اولوشومو یوز و مین ایللر سوره جینده, آنا ائتنیک گروپلار: اسکیتلر, سارماتلار, آلانلار, یونانلار, گوتلار, خزرلر, پچنق لر و چرکس لر کیمی توپلوملار اولوب.
بویوک سورگون – ۱۹۴۴
کیریم تورکلرینین سورگونو, سووئتلر بیرلیینده “آنتی سووئت” و یا ” آنتی کومونیست” حرکتلری ایچَریسینده؛ “ایشچی دوشمانلاری” آدی آلتیندا اینسانلاری و داها چوخ؛ توپلولوقلاری, ایش گوجو اولاراق و اونلاری گوجلریندن قوللانماق آماجیلا, زورونلو سورگون و کوچلره معروض قویان, سووئیتلر بیرلیینده توپلوم ترانسفری سیاستینین بیر پارچاسی اولاراق, کیریم خالقینا یاشاندیریلدی.
ایکینجی دونیا ساواشی سیراسیندا؛ ۱۹۴۱ ایلینده آلمانلار طرفیندن و آدولف هیتلرین امری و آلفرد روزنبرگ یونَتیجیلیغی آلتیندا, دوغودا ایشغال ائدیلمیش اؤلکه لری یؤنه تیب گؤز آلتی آلما ایمکانی اوچون اوکراینادا ” رایشس کومیساریا اوکراینا” آدلی بیر یؤنَتیم (اداری مرکز) قورولدو. کی ۱۹۴۴ ایلینه قدر بو یؤنَتیم دوام ائتدی. ساواشدا؛ آلمانلارا اسیر دوشه ن ۲۰ مینه یاخین-کیریم گونوللو عسگرلری-توپراقلارینین روس ایستیثماریندان قورتولماسی و اؤزگورلوکلری ایچین آلمانلارلا ایش بیرلییی یاپدیلار. ساواش سونوجوندا نازی آلمان یئنیلگه سی (شکست) ایله بیرلیکده بو توپراقلار تکرار سوسیال سوویئتلر بیرلییی (اتحاد جماهیر شوروی) الینه کئچدی. “استالین” بو ایش بیرلیغین جزاسی اولاراق و تورکلردن اینتقام آلماق اوچون, بیر چوخ تورک سویلارینین باتی آوروپادان, اؤزللیکله کیریم تورکلری نین “کیریم یاریم آداسیندان” سورولمه لرینه امر ائتدی. بو اولایی رهبرلیک ائده ن “لاورنتی بئریا”, ۱۹۴۴ ایلینین ماییس (می) آینین ۱۸ جی گونو صاباح ساعات ۴ ده, کیریم یاریم آداسینا باسقین یاپاراق, ۴۰۰ مین دن آرتیق ( ۴۲۳,۱۰۰) کیریم تورکونو اَن زور و چتین شرطلرده و هئچ بیر شئی گؤتورمه لرینه ایذین وئرمه دن؛ اونلاری حئیوان داشییان ترن لره دولدوروب سیبریایا دوغرو یولا سالدی. بو سورگونده کی یولجولوغو بیر آی سوردو؛ ایکی یوز مین اینسان تلف اولدو و حایاتینی ایتیردی. اؤلنلری هئچ بیر تؤره ن اولمادان ترن دن چوللره آتدیلار.
گونوموزده, کیریم تورک تاتارلارین بیر چوخ قیسمی باشقا اؤلکه لرده اؤزللیکله ترکیه ده یاشاماقدادیرلار کی بعضی شهرلرده چوخ گوجلو نفوذا صاحیبدیرلر. او جمله دن ترکیه نین ” اسکی شهر”, “آدانا” و “آنکارا” ایالتلرین آد آپارماق اولار کی ان چوخ کیریم تورکونه ائو صاحیبلیغی ائدیرلر.
کیریم خالقینین گئچمیشده و گونوموزده آدلیم اؤنجولری و لیدرلری اولوب کی اونلاردان, گئچمیشده؛ اسماعیل قاسپرالی و گونوموزده؛ مصطفی عبدالجمیل کیریم اوغلو-نو آد آپارماق اولار.
” دیلده, فیکیرده, ایشده بیرلیک” قاسپیرالی اسماعیل بئی ین تورک دونیاسیندا اَن یایقین ایفاده و اولکوسودور.
یازار: آراز
سردیس بویوک خان اقبالالدوله افشار، از مشاهیر دوره قاجار در میدان امام خمینی (ره) ارومیه نصب شد.
اگر عباس میرزا قبل از پدرش از دنیا نمی رفت، شاید سرنوشت ایران به سمت و سویی دیگر می رفت. عباس میرزا اولین شاهزاده قاجار است که با پرسش مهم «چرا ما از قافله پیشرفت و توسعه عقب افتاده ایم؟» مواجه شد. او از نخستین رجال سیاسی است که به دنبال توسعه کشور بود.
هفته گذشته سالگرد انقلاب مشروطیت (14 مرداد) را در حالی پشت سر گذاشتیم که در آذربایجان غربی و ارومیه هیچ برنامه ای راجع به این واقعه مهم تاریخی را نداشتیم!
در یک ظهر گرم تابستان به مدد باد خنک معروف اورمیه که مانند معجزه ید بیضا و نفس عیسی، تب از پیشانی بیمار شهر نشسته بر ساحل خشکیده دریا برمی گیرد، به دیدار آقای رحمان حسین زاده در کتابفروشی فضولی واقع در پاساژ ارک ارومیه رفتیم که اوضاع این پاساژ نیمه مخروبه و غربت کتابفروشی فضولی در گوشه متروکی از آن خود غم دیگری است.
ارسال دیدگاه
قوانین ارسال دیدگاه