اورموردا باش وئرن حادثه لر / ۱۲۹۶نجی ایلین اسفند آیی ( سون بولوم)

قارتال نیوز/ ینجی گونش ایلینین سون آیی ایدی. ائرمنیلر سیلاحلانیب تشکیلاتلاناراق تورکلره سالدیرییی باشلادیلار. ایسفند آیی نین بیرینجی گونوندن ائرمنیلر اورمونون هر یئرینده تورک قونوشان بیرئی گوردویونده گوز قیرپمادان او تورکو اولدوروردولر. اورمولولار شهری ساوونماغا چالیشدیلار آنجاق گرچک بیر لیدئرین اولماماسی و اونجه دن تشکیلات بیچیمده دوزن تاپمامالاری اوزوندن یانلیز داغینیق سوییه ده ائرمنیلرله چاتیشما اوز وئریردی. بو آرادا شهرین باجاریقسیز آغ ساققاللاری ساواش اعلان ائتمک یئرینه آمریکالی شید ایله مارشیمونون قاپیسینا اوز توتوب ائرمنیلر ایله تورکلر آراسیندا باریش ایسته دیلر. مارشیمون ایله شید بونلارلا گوروشده زامان اولدوره رک شهرده سوی قیریم یاپان ائرمنیلره داهادا آچیق آلان یاراتدیلار. بئله لیکله ائرمنیلر سوی قیریم پلانین ایره لی آپاراراق قادین، جوجوق و ارکک دئمه دن تورکلری قتل عام ائدیب ائولرین تالان ائتدیلر. بونادا بسنده ائتمه ییب روس اوردوسوندان اله کئچیردیکلری توپلارلا شهری توپا باغلادیلار. یانلیز ایسفند آیی نین دوردونده اون مین نفره یاخین آذربایجانلی جیلولار ساریندان قتله یئتیریلدیلر. ائرمنیلرین بو یاپدیقلاری تامامی ایله یابانجی میسیونرلرین دسته یی ایله پلانلاشیردی. اورمو کندلری نین دورومو شهردن داهادا کوتو ایدی. جیلولار نه زامان ایسته دیگینده چئشیتلی کندلره یوروش ائدیب کندی توپراقلا بیر ائدیردیلر. بو اوزدن بیر چوخ کندلی شهره کوچمک مجبورییتینده قالاراق شهره دوغرو یونلدیلر. آنجاق شهرده ده جیلولارین الی ایله اولمه سیدیلر آجلیق آمان وئرمه ییب ایسفندین سویوق هاواسیندا چیلپاقجا آجلیقدان جان وئریردیلر. ۱۲۹۶- ینجی گونش ایلی نین ایسفند آیی تام آنلامی ایله آذربایجانلیلارا دهشتلی گونلر ایدی. یانلیز اولوم، آجلیق، قورخو و اوموسوزلویو آندیران بوتون سوزجوکلرله او گونلری خاطیرلاتماق اولار. بو دوروم بیر آیا یاخین سوردو. هرگون جیلولار نئچه ائوه توکولوب ائوی تالان ائتدیکدن سونرا بوتون عائله یی اولدوروردولر. بو زامانلار عثمانلی اوردوسو عثمانلی توپراقلاریندا باش قالدیران ائرمنیلرله دویوشده ایدی. سویله دیگیمیز کیمی بو ائرمنیلرین بیر چوخو باتی آذربایجانا قاچاراق قاچاق ائرمنیلر دسته سین اولوشدورموشدولار. دیگر یاندان یابانجی اولکه لر آذربایجان توپراقلاریندان عثمانلی یا یوروش پلانین حاضیرلاییردیلار. بو اولوشان قاچاق ائرمنیلر دسته سی ایله یئنیجه تشکیلاتلانان جیلولار یابانجی اولکه لرین الینده ان یاخیش اویونجاق ایدیلر. بو اوزدن یابانجی اولکه لر اوزه للیکله انگلیس و فرانسه جیلولاری دستکله یه رک عثمانلی اوردوسونون اونونو کسمه یی دوشونوردولر.

مارشیمونون اولومو

بیر آی سوی قیریمدان سونرا شهر تام آنلامی ایله جیلولارین الینه کئچدی. آرتیق اورمودا جیلولار حوکمرانلیق ائدیردیلر. آما عثمانلی اوردوسونون تئزلیکله گلیشین سئزه رک گله جک گونلره پلان توکوب حاضیرلانیردیلر. جیلولار یاخشی بیلیردیلرکی سایلاری تورکلره آز اولدوغونا گوره تورکلر بیرینجی فرصتده کئچمیش گونلرین اینتیقامینی آلاجاقلار. بو اوزدن اوردولاری نین سایی آرتسین دئیه کوردلرله بیرلشمه یی دوشوندولر. مارشیمون بو پلانی گرچکلشدیرمک اوچون شکاک عشیرتی نین باشقانی ایسماعیل سیمیتقو ایله ایلیشگی یه کئچیب بیر گوروش واختی ایسته دی. ایسماعیل سیمیتقودا سلماسدا کهنه شهری اویغون یئر بیله رک قوناغینی اورایا دعوت ائتدی. مارشیمون ایسماعیل سیمیتقو ایله گوروشمک اوچون کهنه شهره دوغرو یؤنه لیرکن نئچه مدت اورادا یاشادی. گوروش واختی گلنده بنیامین مارشیمون سیمیتقویا کوردلره باغیمسیزلیق وعده سینده بولوناراق سیمیتقویو یول بیر ائتمک ایسته دی آنجاق بللی بیر نده نی اولمادان گوروش بیتیب بیر بیرلریندن آیریلدیقدان سونرا ایسماعیل سیمیتقو سیلاحینی چکیب مارشیمونو آرخادان ووراراق جیلولارین دینی لیدئرین اولدوردو. جیلولار اوستونده بویوک بیر ائتگی سی اولان مارشیمونون اولومو جیلولاری دلیرتدی. بو مناسیبتله بیر گون اورمودا سوی قیریم اعلان ائدیب مینلرجه آذربایجان تورکونو قتل عام ائتدیلر. بیر سیرا دئییشلره گوره او گونده اولنلرین سایی سی اون میندن آرتیق ایدی. اورمودا چئشیتلی جینایتلره ال ووران جیلولار سونرا کهنه شهره اوز توتوب شهری تام آنلامی ایله تالان ائده رکن دورد یاندان شهری یاخدیلار. وحشیجه سینه اولدورولن قادینف جوجوق و ارککلرین لئشلری کهنه شهرین کوچه لرینده قالاق قالاق توپلانمیشدی. بو لئشلری توپراغا تاپشیران کیمسه قالمامیشدی. جیلولارین، بیر نفرین قانینا بیر شهرین وارلیغین اودون چالدیلار. مارشیمون اولدوکدن سونرا پطروس آدلی بیر شخص ائرمنیلرین باشچیلیغینا کئچدی. ۲۹- ایسفند ۱۲۹۶-ینجی گونش ایلی هئچ بیر زامان آذربایجانلیلارا اونوتولان بیر گون دییل. بو گونده مارشیمونون اولوم خبری جیلولارا چاتیب اورمودا رسمی بیر سوی قیریم اعلان ائتدیلر. بئله لیکله اوست سطیرلرده یازدیغیمیز کیمی بو گونده اون میندن چوخ آذربایجان تورکو ؛وحشی جه سینه قتل عام ائدیلدیلر. جیلولار بونا کیفایتلنمه ییب اورمونون بوتون ائولرینی تالان ائتدیلر. یانلیز فرانسه لی لرله روس یانداشلاری نین ائولرینه سیغینانلار جیلولارین بو سوی قیریمیندان آماندا قالدیلار. یئنه بو سیغینانلارین دا بوتون اشیالاری جیلولار ساریندان تالان اولوندو. پطروس بو سوی قیریمدان سونرا ایسماعیل سیمیتقودان اینتیقام آلماق اوچون چهریقه ساری یولا دوشدو. بیر گون ایچینده ایسماعیل سیمیتقو و پطروس عسگرلری آراسیندا ساواش اوز وئره رک سیمیتقو یئنیلیب چهریقدن قاچماق مجبورییتینده قالاراق چهریق پطروسون الینه دوشدو. پطروس چهریقی آلاندان سونرا سلماسا ساری حرکت ائتدی. سلماس بیر گون رضینده راحاتجا پطروس عسگرلری ساریندان فتح ائدیلدی. جیلولار سلماسدا تالان باشلاییب اللریندن گلدیگی قدر بو شهرده چئشیتلی جینایتلره ال ووردولار

شرفخانا

بیرینجی دونیا ساواش باشلاندیغی زامان روسلار ایرانا گیریب ایرانین یاریسینی اوزه للیکله آذربایجان بولگه سینی ایشغال ائتدیلر. روسلار دونیا ساواش ایچینده اولماقلاری اوزوندن گله جکده اوز وئرن نیظامی ایحتیماللارا ده یئر وئریب پلانلار توکوردولر. بو سوره جده روسلارین پلانلاری نین بیری روس اوردوسونا ایراندا بیر پشتیبانی گوج یاراتماق ایدی. بو اوزدن روسلار، اورمو گولونون یاخینلیغیندا یئرله شن شرفخانا لیمانینی سئچیب اورانی ایرانداکی روس اوردوسونا بیر سیرا پشتیبانی انبارلار واسیطه سی ایله پشتیبانی گوج ائتدیلر. شرفخانا لیمانیندا چئشیتلی سیلاح، یئمک، ایچمک و پالتار آنبارلاری وار ایدی. جیلولار بو آنبارلاری اله کئچیریب اورادان تبریزه یوروشو دوشونوردولر. آنجاق جیلولاردان اونجه تبریزین دئموکرات فیرقه سی اویه لریندن نئچه نفر میرزا نورالله خان یکانی نین اوندرلیگینده شرفخانایا گئدیب اورانی اله کئچیردیلر. میرزا نورالله خان یکانی ۱۵۰ نفر روسلار ساریندان توتساق ائدیلن بیرئیلری آزاد ائده رک بو ۱۵۰ نفردن بیر یاراقلی گوج اولوشدوردو.

سلماس:

عثمانلی اوردوسو

 جیلولار عثمانلی اوردوسونون گلیشینی ائشیده رک ال آیاغا دوشوب گله جک گونلرین نئجه اولماسیندان قوشقولانماغا باشلادیلار. بو اوزدن عثمانلی اوردوسونون اونونو کسمک اوچون پطروس، جیلولارین اوردوسو ایله سلماسا دوغرو حرکت ائتدی. جیلولارین اوردوسو سلماسدا عثمانلی اوردوسو ایله قارشیلاشدیغیندا نئچه گون ساواش اوز وئردی. بو ساواشدا جیلولار عثمانلی گوجو قاباغیندا دایانا بیلمه ییب گئری چکیلمک مجبورییتینده قالدیلار. سلماسدا یئرله شن بوتون ائرمنی لرده بو اوردو ایله بیرلیکده اورمویا دوغرو حرکت ائتدیلر. عثمانلی لارین اوغورو بوتون اورمولولاری سئویندیره رک جیلولاری داها دا آرتیق قورخویا سالدی. عثمانلی اوردوسو سلماسی فتح ائتدیکدن سونرا اورمویا ساری گئده رک اورمونون یاخینلیغیندا بیر خبر، عثمانلی اوردوسونو خویا دوغرو گئری چکیلمه یه مجبور ائتدی.

عثمانلی اوردوسونون اورمویا ساری اوز توتما خبری تئزلیکله اورمولولارا چاتاراق کوتله ایچره بویوک بیر سئوینج یاراتدی. ائرمنی لر عثمانلی اوردوسونون گوجون بیله رک گله جک لری حاقدا قوشقو ایله دوشونمه یه باشلادیلار. پطروس عثمانلیلاری یئنمک اوچون اوز اوردوسونو سلماس دا یئرلشدیره رک عثمانلی لارین یولونو گوزله دی. عثمانلی لار سلماسا چاتار چاتماز ایکی گوج آراسیندا چارپیشما اوز وئردی. طبیعی کی بو چاتیشمادا جیلولار گوجلو عثمانلی اوردوسو اونونده دیه نه بیلمه ییب گئری اوتورماق مجبورییتینده قالدیلار. پطروسون یئنیلمه خبری اورموداکی ائرمنی لری داهادا آرتیق قورخویا سالدی. عثمانلی اوردوسو اورمویا یاخینلاشما اوزره ایدی کی ائرمنی لر اورمونو ترک ائتمه یه باشلادیلار. مین لرجه ائرمنی لر ائتدیکلری جینایتلرین فرقینده اولاراق آرتیق اورمودا قالماغی صلاح بیلمه ییب اورمونو ترک ائتدیلر. عثمانلی اوردوسونون شهره گیرمه سی ایله یاناشی شهرده بویوک  سئوینج یاراناراق بیر داها اورمولولار باری اوزو گوردولر. پطروسدا اوردوسو ایله بیرلیکده همدان بولگه سینه گئدیب اینگیلیس اوردوسونا سیغیندی. سونرا همین بو پطروس اینگیلیسلی لرین دسته یی ایله ژنرال پطروس آدی ایله لوزان باریش کونفراسیندا ایشتیراک ائدیب بیرداها آذربایجانین بولگه سینده آسوری دوولتین یارانیلماسین ایسته دی. آنجاق عثمانلی لارین تپگی سی ایله آسوریلرین بو ایسته یی بیر یئره چاتماییب یئنه تورکلر اونونده یئنیلدیلر…

کوچوره ن: اکبرسعادت