شناسایی و لایه‌برداری نقوش دیواری(فرسک) کلیسای تاریخی هفتوان سلماس

به گزارش پایگاه خبری قارتال نیوز ، بهروز خان‌محمدی، دکترای باستان‌شناسی، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشت: سلماس از شهرهای نسبتاً پرجمعیت آذربایجان غربی بوده که در شمال ارومیه و جنوب خوی واقع شده است، در این شهرستان تاکنون بیش از ۴۰ کلیسای تاریخی شناسایی شده که اغلب در محدوده زمانی بین قرن سیزدهم تا نوزدهم میلادی ساخته شده‌اند، متاسفانه بیشتر آنها به مرور زمان ویران شده و اثری از آنها برجای نمانده است.

از این میان کلیسای تاریخی گئورگ مقدس روستای هفتوان دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و این اهمیت بیشتر به خاطر کشف بقایای نقوش ارزشمند دیواری آن است.

طرح پژوهشی و مرمت موضعی و لایه‌برداری نقوش کلیسای گئورگ مقدس روستای هفتوان سلماس از طرف معاونت میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی اجرا و به انجام رسیده است.

طی این برنامه دیواره‌های داخلی و ستون‌های اصلی کلیسا با توجه به نشانه‌های وجود نقوش دیواری رنگی، مورد لایه‌برداری قرار گرفت، این ستون‌ها به همراه سطوح داخلی دیوارهای کلیسا در زمان‌های گذشته به وسیله اندودگچی، گچ‌کاری شده بود که این اندود در بخش‌هایی از دیوارها ریخته و در پس اندود، بقایایی از نقوش دیواری(فرسک) شناسایی شد.

به‌طور کلی نقوش به دست آمده در این فاز مطالعاتی به سه بخش نقوش بدنه ستون‌های کلیسا، نقوش دیواره جنوبی کلیسا و نقوش دیواره شمالی کلیسا قابل تقسیم‌بندی است.

این نقوش که همگی از قسمت‌های مجزا و جداگانه‌ای تشکیل شده که به صحنه‌های مختلفی همچون رستاخیز و حیات پس از مرگ، داوری اخروی، سنجش اعمال، تصاویر و پرتره قدیسین( احتمالا حواریون) مسیحی، تصاویر بهشت، جهنم و در نهایت مجازات و عذاب دردناک برای گناه‌کاران اشاره دارد.

بیشتر نقوش به فرشتگان، دیوان و سنجش ترازوی، حساب و کتاب اعمال اختصاص دارد، همان داستان حیات پس از مرگ که اعمال و رفتار انسان‌ها در طول زندگی به دقت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

در گوشه این صحنه فرشته بالداری به چشم می‌خورد در حالی که روی دو زانو نشسته در حال دمیدن بر شیپور بلندی است( یادآور صور اسرافیل یا فرشته شیپورزن در روز رستاخیز در آئین مسلمانان)، در پایین این صحنه، فرشته بالدار بزرگی در حالی که هاله‌ای زردرنگ به‌دور سرش ایجاد شده، به حالت ایستاده و نوزادی در دامن، تصویر شده است.

کشف و لایه‌برداری این نقوش دیواری از نظر روشن کردن برخی زوایای تاریک تاریخی و هنری در منطقه شمال غرب ایران قابل توجه است، به لحاظ زمانی بیشتر کلیساهای تاریخی موجود در این منطقه در دوره صفویه و بعد از آن ایجاد شده‌اند.

این کلیساها اغلب به دست مهاجران مسیحی که در زمان شاه عباس و به دستور وی به نواحی مرکزی ایران و حاشیه دریاچه ارومیه کوچانده شدند ایجاد شده است.

برخی از کلیساهای منطقه همچون کلیسای فنایی خوی و هفتوان سلماس از وجود تزئینات معماری و هنری بهره برده‌اند، از طرف دیگر جنبه‌های تاثیر هنر ایرانی و اسلامی بر معماری کلیساهای شمال غرب و بالعکس قابل توجه است.

این تاثیرات به‌ویژه در ایجاد نقوش دیواری و تزئینات شاخص اسلیمی، گل و بوته‌ای در کلیسای فنایی خوی و نقوش دیواری نویافته کلیسای گئورگ مقدس روستای هفتوان سلماس قابل توجه و تامل است.

با مطالعه گسترده‌تر این کلیساها و نقوش آنها می‌توان جنبه‌های دیگری از تاثیر و تاثرات متقابل هنر ایرانی- اسلامی و هنر مسیحی- ارمنی را شناسایی کرد.

نکته مهم دیگر در خصوص این نقوش حفاظت و مرمت آنهاست، گذر زمان، رطوبت هوا، نور شدید، بازدید گردشگران و عدم توجه به آنها از جمله عواملی است که می‌تواند آسیب جدی به این نقوش وارد کند چرا که در حال حاضر هم این نقوش وضعیت مساعد و مطلوبی ندارند و بخش‌هایی از آنها به سختی قابل تشخیص هستند و چنانچه برای مدتی به حال خود رها شوند وضوح خود را از دست داده و به طور کامل محو خواهند شد.

این امر مستلزم توجه جدی و فوری به آنها و اتخاذ روش و تصمیم درست و کاربردی برای حفاظت و مرمت آنها است.