نقش تبلیغی اهل بیت امام حسین علیه السلام در نهضت عاشورا

بالندگی و جاودانگی قیام امام حسین علیه السلام را می توان در معنویت گرایی ، خدامحوری و ستم ستیزی امام و یاران او جستجو کرد.افزون براین باید یکی از علل جاودانگی آن را نیز حضور پرثمر کودکان و زنان در این نهضت دانست، که حضور شان در راستای تحریف زدایی و پیام رسانی تاثیر به سزایی داشت.زیرا خون و قیام در هر انقلابی مکمل یکدیگر بوده و ارزش پیام رسانی کمتر از خون و شهادت نیست .

بی تردید اگر کاروان اسرا نبود،دشمن پرونده کربلا را باهر وسیله ممکن از صفحه تاریخ《تقابل حق و باطل》محو میکرد. دشمن که با بهره گیری از روش و ابزار تبلیغی همسو با شرایط و اوضاع زمان ،حکم جواز قتل امام حسین علیه السلام را صادر کرد و نواده پیامبر خدا را خارجی و آشوبگر معرفی نموده بود. بعد از این حادثه می کوشید تا پرونده آن را ببندد.بنابراین اگر خطبه ها و عزاداریهای اهل بیت امام حسین (ع )نبود،وقایع عاشورا درتاریخ ثبت‌ نمی شد.

دراین نوشتار نقش تبلیغی اهل بیت امام حسین علیه السلام در نهضت عاشورا در دو محور مورد بررسی قرار می گیرد :
محور اول :
الف)شیوه های تبلیغی دشمن برضدّ امام حسین علیه السلام
برای تبیین نقش تبلیغی اهل بیت امام حسین (ع) در نهضت عاشورا ضروری است تبلیغات دشمن نیز علیه امام به‌گونه ای مختصر مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد ،زیرا تبلیغات در حادثه عاشورا دوسویه است؛یعنی هم ازسوی حکومت ،تبلیغات صورت گرفت وهم ازسوی امام حسین (ع) پیام رسانی انجام شد .افزون براین نقش تبلیغی اهل بیت آنگاه بیشتر ظهور و نمود پیدا می کند که وضع تبلیغات دشمن بررسی شود.

بررسی وضع جامعه اسلامی در عصر امام تا اندازه ای فضای شکل گیری حادثه عاشورا و جواب این پرسش را که چرا مسلمانان نواده پیامبر(ص) را به شهادت رساندند معلوم می کند .
متاسفانه بعداز رحلت پیامبر (ص) جامعه اسلامی معنویت،ایثار ودیگر ارزش‌ها و هنجارهای خویش را از دست داد و عملاً افول نمود که علل مهمّ آن را می توان در نادیده گرفتن سفارش پیامبر( ص) درباره خاندان او و فاصله گیری از معارف و دنیا گرایی مسلمانان جست وجو نمود.

به هر تقدیر دنیاگرایی رهبران و صحابه شدیداً جامعه اسلامی را آسیب پذیر نمود و در نتیجه مردم نیز به دنیاگرایی روآوردند و عملاً معنویت و ایثار در جامعه مدینه النبی فراموش شد. ازسوی دیگر ریاست گرایی و قدرت طلبی نیز رشد نمود.سیاست خصمانه معاویه‌،مبنی بر دین زدائی، ستم و کشتن یاران امام علی( ع) و تبلیغات حساب شده علیه خاندان رسول الله (ص) به ویژه علی (ع) و منسوخ نمودن دین و ارزشهای آن و زمینه سازی بدعت و معرفی یزید به عنوان رهبر ،از دیگر عوامل افول جامعه اسلامی است که بدگمانی ها و بدبینی ها را نسبت به خاندان رسالت بوجود آورد.

متاسفانه دنیاگرایی مسلمانان و فاصله گیری آنان از معارف دین در عصر امام حسین (ع) افزایش یافت تا آن‌جا که امام حسین( ع) در روز عاشورا خطاب به دشمنان فرمود: “شکم های شما از حرام‌ مالامال است.” همچنین حضرت از دنیا به عنوان دار فانی یاد نمود ودر مسیر کربلا فرمود: “اَلنّاسُ عَبیدُالدّنیاوَالدّینُ لَعِقَ عَلی اَلسِنَتِهِم یَحوطونَهُ ما دَرّّت مَعایِشُهُم فَاِذا مُحصُّو بِلبَلاءقَلَّ الدَّیا نون ”
“مردم بنده دنیایند ودین برزبانشان می چرخد وتا وقتی زندگی هاشان برمحور دین بگردد ،در پی آنند ،اما وقتی به وسیله بلا آزموده شوند ،دینداران اندک می شوند .”
علاوه بر این دستگاه حکومت برای فریب افکار عمومی وجلوگیری از قیام امام به شیوه های گوناگونی تَمَسُّک جست که این شیوه ها با هم ارتباط داشت ومکمل یکدیگربودند که عبارتند از:
۱: شیوه عقیدتی
۲:شیوه سیاسی واجتماعی
محور دوم :
ب)شیوه ها وابزار تبلیغی اهل بیت امام
حسین علیه السلام
اهمیّت ونقش تبلیغی اهل بیت علیهم السلام می طلبد که به گونه ای مختصر جایگاه ونقش تبلیغ درحادثه عاشورا موردبررسی قرارگیرد. تبلیغ در قیام امام حسین( ع) در۲مرحله صورت گرفت:
مرحله اول: این مرحله از آغاز قیام شروع وتا ظهر عاشورا ادامه یافت که رسالتش را امام ویارانش برعهده داشتند.امام در تبلیغات خود موفق بود زیرا بارهااز رهبر عادل سخن گفت‌ ویزید رافاسق وفاجر خواند وهمگان را بر علیه رهبر ستمگر فراخواند ونیز رهبری یزید را مساوی با ازبین رفتن اسلام دانست وحکومت را بر آل ابی سفیان حرام شمرد .ازسوی دیگر به مردم بصره وکوفه نامه نوشت ومردم را از اهداف قیام خود آگاه ساخت.**مرحله دوم: آغاز این مرحله بعد از ظهر عاشورا بود که مسئولیت آن را اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت زینب کبری سلام الله علیهاوامام سجاد (ع) عهده دار بودند.

حال یکی از پرسش‌ های مهم در قیام عاشورا این است که چرا امام حسین (ع) اهل بیت خودرا به کربلا برد درحالی‌که می دانست دریک جنگ نابرابر شرکت می کند وآینده جنگ هم تااندازه ای روشن بود.

و براین اساس سیاستمدارانی مانند ابن عبّاس که بادید محدودتری‌ حوادث را تحلیل می کردند،با بردن اهل بیت موافق نبوده وسعی داشتند امام را از بردن اهل بیت به کربلا منصرف کنند.
ازاین رو وی به امام عرض کرد :”من خوف آن دارم که دشمن اهل بیت را به قتل برساند .(ابوحنیفه دینوری، الا خبارالطوال ص۲۴.ابن جوزی ،المنتظم ، جلد ۵ ص۳۲۸)

برای توجیه این اقدامِ حضرت سه‌ احتمال متصوّر است:
الف) عمل به تکلیف : از برخی روایات استفاده می شود که هم قیام امام حسین وهم بردن اهل بیت براساس تکلیف الهی بوده،چنانکه امام حسین (ع )درگفتگو با برادرش محمّد حنفیّه به این مطلب اشاره نموده است .
ب) عدم امنیّت: برخی احتمال داده اند که اگر اهل بیت علیهم السلام درمدینه می ماندند، امنیّت آنان ازسوی دشمن تهدید می شد.( شیخ عبدالوهاب کاشی،ماساه الحسین بین السائل والمجیب،ص۷۸و۷۹)به نظر می‌رسد این احتمال درست نباشد ،زیرا خطرات بردن اهل بیت به یک جنگ نابرابر کمتر از خطرات وجود آنهادر مدینه نبود.
ج)پیام رسانی: برخی آن را در راستای سیاست کلی تبلیغ در قیام امام‌ حسین علیه السلام می دانند،بدین معنا که تا ظهر عاشورا رسالتِ تبلیغ بر دوش امام حسین (ع) بود و پس از آن برعهده کاروان تبلیغی.

در حقیقت، هدف امام حسین علیه السلام از بردن اهل بیت باخود،پیام رسانی و تبلیغ بود.شهید مطهری در این باره می گوید :《درواقع امام حسین (ع )یک عدّه مُبَلِّغ راطوری‌ استخدام کرد که بعد از شهادتش آنها را بادست و نیروی دشمن تا قلب حکومت دشمن،یعنی شام فرستاد.این خودش یک تاکتیک و یک کار فوق العاده است .همه برای این است که صدا هرچه بیشتر به عالم برسد .(مرتضی مطهری، حماسه‌ حسینی، ج۱ص۲۷۲ )

بنابر این‌ باید گفت اهل بیت موثّرترین نقش را در صیانت از انقلاب و تحریف زدایی و دشمن شناسی داشت درست است که‌اهل بیت اسیر شدند و سختی ها و اهانت ها بر آنها رواداشته شد ولی اسارتی بود که موجب حفظ خون شهدا و بقای دین گردید‌‌.
از سوی دیگر اگر اهل بیت (ع) به ویژه حضرت زینب سلام الله علیها در برابر عبیدالله ابن زیاد که خود را پیروز این نبرد نابرابر می دید با کنایه و زخم زبان خطاب به حضرت زینب (س) گفت:”خدا را شکر می کنم که شما را رسوا کرد و تکذیب نمود .”حضرت زینب نیز اندیشه عرفانی خود را با گفتار زیبا و حماسی و عاشورایی خود درآمیخته و در پاسخ او گفت :《 وَمارَاَیتُ اِلّا جَمیلا》هیچ چیز جز زیبایی ندیدم آنچه برای ماا تفاق افتاد رسوایی نبود بلکه همه زیبا و دل پسند بود و..‌‌. حادثه کربلا در همان کربلا باقی می ماند.به قول معروف:《 کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود.》

ازسوی دیگر حضور کودکان وزنان،بُعد عاطفی و تبلیغی نهضت را افزایش داد و عملاً تبلیغ بود، زیرا حضور آنها این پرسش را بوجود آورد که (چراامام حسین علیه السلام اهل بیت را به کربلا آورد ؟مگر چه حادثه مهمّی اتفاق افتاده است،؟)
واقعیّت آن است که اهل بیت امام حسین علیه السلام نه‌تنها درانجام رسالت خود موفّق بودند ،بلکه ازشیوه ها وابزار تبلیغی رایج آن زمان مانند شعر وخطابه و… برای بیان حقایق ومعرفی امام حسین علیه السلام وخاندان پیامبر استفاده کرده حکومت فاسد را رسوا ساختند .

نویسنده:محمدعلی خالق نژاد