“پـدر بر پـدر مـر مـرا تــرک بـود”(بخش اول)

پدر بر پدر مر مرا ترک بود / که هریک به نیرو یکی گرگ بود.

فولکلور هر بیر خالقین تاریخینی، ادبییاتینی، مدنیتینی، بوتوولوکده خالقین روحونو اوزونده عکس ائتدیرن یادداش گوزگوسو‌دور. بو باخیم‌دان اون ایکینجی عصر شعری‌نین زیروه‌سی ساییلان نظامی یارادیجی‌لیغی، دئمک اولار کی، فولکلوردان قایناق‌لانیر. نظامی‌نین اثرلرینده خالقین بوتون عادت-عنعنه‌لری، خالقین ایستیی، خالقین اوزونه ­مخصوص‌لوغو، میللی-معنوی دیرلری، بویوک اوستا‌لیقلا قلمه آلینمیش و پوئتیکلشدیریلمیش‌دیر.

داهی نظامی‌نین اوستا‌لیغی اوندا ایدی کی، او، اون ایکینجی عصرین سیاسی منظره‌سینی خالقین اوز دیلی ایله قلمه آلمیش و دوورونون حاکملرینی ده محض خالقین اوز دیلی ایله تنقید ائتمیش‌دیر. شاعر خالق‌دان سوزولوب گلن عبرت­آمیز مثل‌لر، آتا‌لار سوزلری و خالق حکایه‌لرین‌دن بهره‌لنه‌رک اوز دوورونون بوتون سیاسی، معنوی عیبجرلیک‌لرینی بویوک اوستا‌لیقلا قلمه آلمیش و خالقا چاتدیرمیش‌دیر.

نظامی ده اثرلرینی یازارکن موختلیف منبع‌لره مراجعت ائتمیش‌دیر. بئله منبع‌لردن ان باشلیجاسی شیفاهی خالق ادبییاتی‌دیر. بئله کی، خالق یارادیجی‌لیغینا مراجعت اونون اثرلرینی مضمون و فورما باخیمین‌دان داها دا زنگینلشدیرمیش‌دیر. او هم آذربایجان، هم ده باشقا – عرب، هند، ایران خالق‌لاری‌نین شیفاهی خالق یارادیجیلیغین‌دان بویوک صنتعکارلیقلا فایدالانمیش‌دیر.

شیفاهی خالق ادبییاتی‌نین آتا‌لار سوزلری و مثل‌لر، مراسیم فولکلورو، افسانه و روایت و … کیمی نوو‌لرینه مراجعت ائدن شاعر بون‌لاردان ایستیفاده ایله اوز فیکیرلرینی داها موکممل و دئمک ایستدیگی معنا‌لاری داها تاثیرلی ایفاده ائتمه‌یه مووفق اولموش‌دور. نظامی یارادیجی‌لیغی‌نین فولکلورلا باغلی‌لیغی حاققیندا آذربایجانین بیر سیرا تانینمیش عالیم و تدقیقاتچی‌لاری سوز آچمیش‌لار. بو حاقدا نه قدر دانیشیلسا دا، یئنه ده آزدیر.

نظامی‌نین فولکلورا ماراغینی گوسترن دیگر بیر جهت اونون اثرلرینده خالق عادت-عنعنه‌لری و اینانجلارینین بدیعی اکسی‌دیر. هر زامان خالق ایچری‌سینده یاشایان، اونون حیات طرزی، گونده‌لیک مشغولیتی، سئوینج و کدری ایله یاخین‌دان تانیش اولان شاعرین اثرلرینده خالقیمیزین عادت-عنعنه‌لرینه و اینانج‌لارینا مراجعتی هئچ ده تصادفی دئییل‌دیر.

خالقیمیزین ان قدیم دوورلردن قالان عادت‌لرین‌دن بیری عائله قورماقلا باغلی‌دیر. نظامی ده اثرلرینده بون‌لاردان اطرافلی بحث ائتمیش‌دیر. گله­جه­یین آناسی اولان قیزلاریمیزین اوزلرینی اوجا توتماسی، اوز ناموس و عصمت‌لرینی قوروماسی، تمیز سئوگی و ائل عادت‌لرینه اویغون اولا‌راق عائله قورما‌لاری ایله باغلی نظامی‌نین مهین­بانونون دیلی ایله وئردیگی آشاغی‌داکی سوزلر چوخ دیرلی‌دیر:

یاراشماز کیشی‌نین دالینا دوشمک،

بو صیفت قادیندا اولماسین گرک.

چوخ تزه‌تر گولو الده توتدولار،

ایله‌ییب، ایله‌ییب، سونرا آتدی‌لار.

چوخ شراب توکدولر گول قدح‌لره،

داددی‌لار، سونرا دا توکدولر یئره.

بیلیرسن، باش اوجا اولدوغو زامان،

خوش‌دور اره گئتمک عشقبازلیق‌دان.

بیلدیگمیز بودورکی گنجلی نظامی غزنویلر و سلجوقیلر دوورونده هندوستاندان آناتولیه قدر دانیشیق دیلی تورکجه ؛ دولتی و رسمی دیل فارسجایمیش .بو دیل سلجوقیلر طرفیندن دیوان و یازی دیلی قبول اولدوقوندان بیر اشرافیت و بویوکلوقی گورسدن دیل سایلدیقینا گوره سلجوقلارین باشقا حکومدارلار و امیرلرنین طرفیندنده یازیلار و کیتابلار دیلی اولدی.بو آرادا شیروانشاهلار حکومتنین ساحسینده یاشایان نظامی ؛شیروانشاهلارین عرب اولدوقلاری اوچون و اونلارین فارس دیلینده دانیشدیقلارینا گوره مجبور اولور کی دئدیگی شعرلر و یازیلاری فارسجا اولسون .خاطیرلاتماق گرکیر کی بو دونمده فارس یازی دیلی یایقین اولدوقلی حالده بئله خالق آراسیندا تورک دیلی دانیشیقدا دیدی بو آرادا تورکجه یازیلار و کیتابلاردا یازیلیردی کی اونلاردان

“قوتادقوبیلیک”کیتابیندان آدآپارماق اولار.

گنجلی نظامی بو توپراقلاردا یاشاییب بویا- باشاچاتدیقینا گوره اوز آنادیلینه یعنی تورکجه دیلیینی بئجریقلی بیر شکیلده اوز یارادیقی فارسجا شعرلرینده تورک اولدوقونی عکس ائدیب و تورک اولادلاریندان اولدوقونی ایثباتلامیش.آیدینجا بللی دیر کی نظامنین آتاسی بیر تورک و آناسی بیر کورد قادنمیش.بودا شاعیرین ایکی دیله بجریکلی بیر شکیلده یارادیحیلیقینا تاثیر قویوب ایکی دیلده ان گوزل شعرلر یارادمیش.اوزی آتا – آناسینی بوجور تعریف ائدیر کی:

نظامی اکدش خلوت نشین است /که نیمی سرکه،نیمیش انگبین است

کوچوره ن :اکبرسعادت