نوقـای تورکلـری

قارتال نیوز ،  نوقای تورکلری چوخلوق اولاراق؛ تورکلرین اسکی توپراقلاری اولان و گونوموزده سیاسی اولاراق روس توپراقلاری ساییلان, دون و کوبان ایرماقلاری آراسینداکی آستراخان بؤلگه سینده یئر آلماقدادیرلار. بونو دئمک لازیم گلیر کی نوقای لار تورکیه- رومانیا- اوکراینا- قزاقیستان و ازبکیستان کیمی باشقا اؤلکه لرده ده یئر آلیب یاشاماقدادیرلار.
نوقاریلار سنی مسلمان و دیللری “نوقای تورکجه ” سی دیر و آلفابئت اولاراق کیریل (روس), لاتین و عرب آلفابئتی قوللانیرلار.
• عرب آلفابئتینده نوقای تورکجه سی اوچون گلیشتیریلمیش حرف لر وار. لاتین آلفابئتینده کیü, ö, I کیمی.
نوقای تورکجه سینین اوچ شیوه سی واردیر:
نوقای شیوه سی (استاوراپول بؤلگه سی)
قارانوقای شیوه سی ( داغیستان بؤلگه سی)
آق نوقای شیوه سی (قاراداغ و چرکس بؤلگه سی)
نوقای تورکلرینین کؤکو چنگیزخانین اوغلو جوجی یه دایانیر. بو تورکلر جوجی نسلیندن گلن تورکلردیر. آلتین اوردو دولتی نین خانلاریندان اولان توختامیش خان- ین اؤلوموندن سونرا, ایقتدار ساواشلاری و موجادیله لری سونوندا قبچاق چؤلو جغرافییاسیندا جوجی نسلیندن گله ن شاهزاده لرین اطرافیندا توپلانمایا باشلایان “جوجی اولوسو” یا “جوجی خالقی” 15 نجی یوز ایلده کیریم,قازان, قاسیم, نوقای, سیبیر و آستراخان کیمی خانلیقلارا پارچالاندیلار.

نوقای آدی, آلتین اوردو ( آلتین اوردو یا قبچاق خانلیقلاری میلادی 1240 ایلینده چنگیزخانین نوه سی اولان باتوخان واسیطه سی ایله قورولان بویوک تورک امپراطورلوقلاریندان بیریدیر کی دوغودا سیبئریانین گونئی دوغوسوندان , باتیدا اوکراینادا دنیپر ایراماقینا قدر و گونئی ده ایسه خزر دنیزی و قارا دنیزین ساحیللرینه دایانان بیر بؤلگه یه 1502 ایلینه قَدَر حوکوم سوردوروب) دولتی نین ” برکه خان” ( جوچی نین ایکینجی اوغلو- باتو خانین کیچیک قارداشی و چنگیزخانین نوه سی ) دؤورونده, آدلیم و جسارتلی ژنرالی اولان, “نوقای خان” دان گلمه ده دیر. “نوقای خان” اؤزوده بعضی سؤیله نتیلره گؤره چنگیزخانین تورونودور (نوه سی). اولا بیله ر کی جوجی نین اوغلو اولسون آما آناسی جاریه ( ساواشلاردا اسیر توتولان قادینلار) اولدوغو اوچون شاهزاده عنوانین آلا بیلمه ییب. آما او دؤنَمده کی دولتلردن چوخو نوقایی خان اولاراق آدلاندیریبلار. 1299نجو ایلده ساواش مئیدانیندا حایاتینی ایتیریب. نوقایین اؤلوموندن سونرا اونا باغلی اولان خانلار و خانلیقلار نوقای آدی ایله تانینمیشلار و آلتین اوردونون داغیلدیغیندان سونرا او خانلیقلار “نوقای خانلیقی” آدی آلتیندا بیرلشمیشلر.
نوقایلار ایلک باشلاردا ایدیل (وولگا) نهری ایله آرال داغلاری آراسینداکی اراضیده حوکمرانلیق ائلییبلر. آما 15 و 16 نجی عصرلرده چوخالما سسبی ایله داغیلیب و آیریلمیشلار کی بو آیرلما باشقا اؤلکه لر و دولتلرین ایچینده یاشاماقا سبب اولور. نوقایلارین آن چوخ ساییسیدا روس توپراقلاری کوبان و دون ایرماقلاری آراسینداکی اراضی لرده یاشایانلار اولوب و اونلار کوبان نوقایلاری آدی وئریلیب.
18 نجی عصرین ایکینجی یاریسینین اورتالاریندا, تزارلیق روسییانین امپراتریستی اولان ایکینجی کاترین-ین امری ایله, روس توپراقلارینی گئنیشلتمه سیاستی و نوقایلاری اورال داغلاری اطرافیندا یئرلشدیرمه قراری قارشیسیندا آیاقلانان “کوبان نوقایلاری” سورگون و اؤلومه معروض قالیبلار. 1783 نجو ایلین ایول (ژوئن ) آیینین 28یندن تا اکتیابر (اکتبر) -ین بیرنه قه ده ر یوز مینلرجه نوقای تورکو روس ارودوسو طرفیندن سوی قیریما معروض قالیبلار. بو رقم روس سیتاتیستیکلرینه (آمار) گؤره بو رقم اون مین دن عبارتدیر حال بو کی نوقای خالقی ایچریسینده یایقین اولان آغیتلاردا بیر میلیونا اولاشان (یئتیشه ن) بیر رقم دیر و اینسانلیق فاجیعه سی نی بئله آشیر.
بو سوی قیریمدا روس کوموتانی؛ ژنرال “سووروف ون – Suvorov ” امرینده اولان روس سالداتلاری, الی سیلاح توتان هر کیمسه یی, قادینلار و قوجالار و جوجوقلارلار بیلرلیکده قتل عام ائله دیلر. بو اولایلاردان سونرا ژنرال سووروف, “نوقای قصابی” آدیلا تانینماقدادیر. تاریخ بویونجا سورگونلره و کوچلره معروض قالان نوقایلار گؤنوموزده چوخلو اولاراق روسییا فدراسیونونا باغلی اولان قاراچای – چرکس جمهوریتی ایله استاوراپول و داغیستاندا یاشاماقدادیرلار.

تورک تاریخینین اَن بویوک تراژدیالی سورگونلریندن کیریم خالقی نین سورگونو یانیندا چرکس تورکلرینین بویوک سورگونو واردیر.
نوقای چؤلو یا قیبچاق چؤلو( سیبریانین دوغوسوندان, اوکراینانین باتیسینا قه ده ر) آدلاندیریلان دئوآسا جغرافیادا روسلارین اؤز وئردیکلری رقملره گؤره بو گؤنه گئری قالان نوقای تورک ساییسی 95 مین نفردی. نوقایلارین “نوقای ائل” ده بو قه ده ر آزالماسینین اؤنملی سببلریندن بیری 1864 ایلینده کی بویوک چرکس سورگونو و سوی قیریمیدیر. بو سورگون نتیجه سینده روسلا ساغلام بیر شکیلده قافقازیایا یئرلشمیشلر. بو بویوک و آجیماسیز سورگون و سوی قیریمدا بیر میلیون یاریما یاخین تورک خالقی, عثمانلی دولتینه سیغینماق اوچون یوردلارینی ترک ائتمه ک زوروندا قالیبلار. روس قایناقلاریندا بو رقم 450 مین یازیلیب. بو زورلو سورگونلرده سورگون اولانلارین اوچ ده بیری حیاتینی ایتیردی. بویوک چرکس سورگونونده ساده جه چرکسلر دئییل, نوقای و باشقا تورکلرده واردی. البته بو سورگون نوقایلارین تک سورگونو اولماییب و اونلارین ایلک سورگونو 1857 ایلینده باشلامیشدی.
بویوک چرکس سورگونونده ان آز 100 مین – بعضی قایناقلاردا 180 مین – نوقای, 30 مین کاباردای ( چرکس لرین اون ایکی بویوک طایفالاریندان بیری), 50 مین چئچئن و باشقا قافقاز خالقلاریندان گلنلر اولدوغو بللی اولماقدادیر. 1944 نجو ایلده کیریم سورگونلری ( کیریم تاتار تورکلری باره سینده گله جکده یازیلاریمیز اولاجاق) ایچریسینده ده نوقای تورکلری واردی…

آراز
بهمن آیی نین بیری – 1400