آیین‌های رمضان در فرهنگ مردم آذربایجان غربی

به گزارش پایگاه خبری قارتال نیوز، رمضان ماه نیایش و دعا، ماه عبادت و رستگار شدن و ماه رحمت خداوندی و شناخت انسان و معبودش است که از آن به بهترین ماه‌ها یاد می‌شود.

فرهنگ رمضان در میان مسلمانان مناسک و گفتمانی مقدس است که فارغ از آداب و رسوم آن نه تنها با شادی و شعف درونی و ذاتی همراه بوده، بلکه امساک در غذا و دوری جستن غیبت و کارهای ناشایست برای سلامت جسم و روان تزکیه‌ای است برای روان آدمی تا انسان بتواند با درک این حس در طول زندگی خود انسانی متعالی باشد که مورد قبول خالق و بندگان اوست.

در اعتقاد مردم آذربایجان غربی اعم از شیعه و سنی، بنا به سنتی دیرین روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز این ماه شروع و به پیشواز آن می‌روند، اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع این ماه پربرکت و اعلام روز ورود به ماه ضیافت‌الله شروع می‌شود، در گذشته‌های نه چندان دور، برخی مومنان برای رویت هلال ماه به پشت بام منازل می‌رفتند و در صورت مشاهده هلال ماه با ذکر صلوات و دعاخوانی ورود به این ماه را به همدیگر تبریک می‌گفتند.

نگاه کردن به‌آیینه با نیت روشنی دل و ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) پس از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم دیرین در بین مومنان مرسوم بوده و برخی با ذکر صلوات چندین بار آیینه را به دور سر خود و اهل خانواده می‌گرداندند.

زنان بر این اعتقاد هستند خانه‌ای که برای شروع ماه رمضان پاک و تمیز نباشد، خیر و برکت ماه مهمانی خدا، از آن گریزان می‌شود، در آستانه این ماه زنان تدارک انواع خوراکی‌ها، نان‌های محلی و حلوا و شیرینی‌ها را برای اهل خانه و مهمانان خود می‌بینند، چنانکه نان فتیر قوشچی و نان اردَه، حلوای ماه رمضان معروف به «ترَه حالواسی» ، انواع آش‌ها و… از جمله این‌ها هستند.

«اوباش‌دان لیق» زمان بیدار شدن برای سحری در بین عامه مردم است که طی ایام گذشته موذن روستا برای اعلام آن بر پشت بام منزل یا مسجد روستا می‌رفت و با صدایی بلند و گفتن مناجات وقت سحری را اعلام می‌داشت، رسم مشابهی هم برای اعلام سحری در بین اهل سنت به «کبار خوانی» معروف است که معمولا توسط روحانیون اجرا می‌شود، و چه بسا که تا چند دهه پیش نیز شلیک کردن توپ مَشکی از سوی ارتش اعلام زمان افطاری تلقی می‌شد.

ماه رمضان در میان مردم آذربایجان غربی همانند سایر نقاط، ماه احسان و اطعام و صله رحم است و دادن افطاری‌های جمعی هم برای مستمندان نیز هنوز در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب‌های ماه رمضان مرسوم است.

معمول‌ترین پیش غذای افطاری خانواده‌ها اغلب سؤت آشی(شیر برنج) یا فرنی است، علاوه بر تهیه انواع آش‌هایی مانند قاتیق آشی، آش رشته، آبگوشت و برنج و قراردادن مقداری خرما یا نمک و آب ولرم بر سر سفره از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی هستند که روزه‌داران با آن افطار می‌کنند.

خواندن نماز و عبادت این ایام در مساجد پس از افطاری جذبه و حال و هوای دیگری را ایجاد می‌کند چنانکه شور و حال حضور مردم در برگزاری آیین‌های عبادی مختص شب‌های قدر و احیا و قرآن بر سر گرفتن به اوج می‌رسد و از اغلب ساعات شب مومنین و مسلمانان اعم از اهل سنت و تشیع در مساجد اجتماع کرده و با خواندن آیاتی از قرآن و دعای این ایام و تسبیح گرداندن و برگزاری نمازی تراویح روز و شب خود را سپری می‌کنند.

یکی از آیین‌هایی که به عنوان یک سنت و رسم دیرین باقی مانده است دوختن کیسه‌های پارچه‌ای پول است، در آخرین جمعه ماه رمضان، هر یک از زنان و دختران یک تکه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد می‌برند،  کیسه کوچکی را می دوزند و تعدادی سکه پول به عنوان کیسه دیبی(ته‌کیسه) داخل آن می‌اندازند که ان را مایه برکت می‌دانند.

آخرین روز ماه رمضان که در بین مردم آذربایجان غربی به «عارافات آخشامی» مشهور است یعنی روز زیارت اهل قبور و تهیه لوازم عید.

مردم در این روز دسته‌جمعی به زیارت اهل قبور می‌روند و حلوا یا خرما و نقلی که با خود همراه آورده‌اند در بین مردم احسان می‌کنند، سنگ قبور را می‌شویند و برای آمرزش روح مردگان خود قرآن تلاوت می‌کنند و فاتحه‌ای می‌خوانند.

روز عرفه نیز  بزرگ خانواده خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از درامد خود جدا کرده و به مستمندان می‌دهند، بعد از اعلام عید، مومنان برای به جا آوردن نماز عید راهی مساجد می‌شوند و پس از آن به دیدار و فاتحه‌خوانی خانواده‌هایی می‌روند که به تازگی عزیزی را از دست داده و به اصطلاح قره‌بایرام(نوعیدشان) است، پس این دیدار از بزرگان فامیل و تبریک عید و صرف نهار در منزل ایشان  از دیگر رسوم مردم آذربایجان غربی است.

حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی